ادعای عامیانه سهم ۵۰ درصدی ایران از دریای خزر
– سیدسجاد طباطبایی
* به تاریخ که رجوع کنیم سه پیمان حقوقی اصلی بین ایران و شوروی وجود دارد که اگر در آن ها اگر اشاره ای به سهم مساوی از منابع یا چنین چیزی وجود داشته باشد، ایران می تواند به استناد آن مدعی سهم ۵۰ درصدی از منابع خزر شود:
* پیمان حقوقی اول عهدنامه_ترکمنچای است که به موجب آن کشور ایران حتی حق کشتیرانی آزاد با پرچم ایران در دریای خزر را هم از دست میدهد…چه برسد به تثبیت حق استفاده از منابع بالسویه!
* پیمان حقوقی دوم “عهدنامه_منعقده_دوستی بین دولتین ایران و شوروی”در سال ۱۹۲۱ هست که در آن صرفا حق_کشتیرانی بالسویه در دریای خزر که به موجب ترکمنچای از ما سلب شده بود مجددا بازگردانده می شود اما اشاره ای به حق انتفاع از منابع نشده و حتی خزر “آب آزاد” محسوب شده که عملا به ضرر ماست.
* متن حقوقی سوم “قرارداد بازرگانی_و_بحرپیمایی بین ایران و شوروی” در سال ۱۹۴۰ است که در آن هم هیچ اشاره ای به سهم طرفین از منابع خزر نشده و تنها نکته مثبت آن استفاده از عنوان “دریای ایران-شوروی” در متن قرارداد است که آن هم از نظر حقوقی چیزی را به نفع ما تغییر نمی دهد!
– در حالت عادی بر اساس حقوق بین الملل دریاها سهم هر کشور از منابع دریا چیزی بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ مایل دریایی هست (تقریبا به نفع ایران و روسیه)، اما در صورت بروز مناقشه سه فرمول برای تقسیم بندی دریا وجود دارد:

۱- فرمول اول تقسیم دریا بر مبنای طول خط ساحلی (به نفع قزاقستان با بیشترین طول و به ضرر ایران با کمترین طول ساحل)
۲- فرمول دوم تقسیم بر اساس مساحت کف دریا (به نفع روسیه با بیشترین مساحت محصور)
۳- فرمول سوم تقسیم به مساوات (بهترین حالت برای ایران با سهم ۲۰درصدی)

* تمام بحث ها بر سر رژیم حقوقی دریای خزر بر سر پذیرش یکی از سه فرمول بالا در جریان است که البته ایران با وجود اینکه طبق دو فرمول اول حدود ۸ تا ۱۰درصد سهم خواهد داشت و به رغم مقاومت شدید کشورهای همسایه (بویژه آذربایجان) تا کنون موفق شده تا محدوده ۱۸درصدی مقتدرانه اعمال حاکمیت کند…